Potencjalne podstawy nazwiska to: I. zator, czyli: 1. zahamowanie, zawalenie toru, 2. zapakowanie koryta rzeki lodem, 3. nowe łożysko rzeki, 4. zacier, II. zatorować, czyli: 1. drogę zawalić, zabarykadować, 2. zacząć torować drogę, zob. tzw. Słownik warszawski, t. VIII, s. 318; III. określenie miejsca zamieszkania ‘za torem’, (tor oznaczał dawniej drogę, najczęściej w odniesieniu do nurtu rzeki), IV. Nazwa miejscowa Zator z byłego powiatu skierniewickiego, kozienickiego, wadowickiego lub Zatory z byłego powiatu pułtuskiego, zob.
|
Nazwisko Zatylny pochodzi od tak samo brzmiącego przymiotnika, który oznaczał ‘z tyłu będący, tylny’, zob. tzw. Słownik warszawski języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. VIII, s. 328.
|
Nazwisko utworzone przyrostkiem –ski (z uproszczeniem grupy spółgłoskowej –dski > -dzki) od nazwy miejscowej Zawada, liczne miejscowości na terenie całego kraju, w tym w byłym powiecie reszelskim i niborskim (zob. „Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIV s. 468-473, SG XV 2 s. 716). Inną możliwością interpretacyjną jest uznanie nazwiska za pochodzące od nazwy osobowej Zawada, ta od czasownika zawadzać lub rzeczownika zawada ‘przeszkoda’.
|
Nazwisko Zawalich ma kilka potencjalnych podstaw etymologicznych: 1. zawał, staropolskie zawała ‘zawalenie się’, 2. zawalać, czyli ‘zanieczyścić’, 3. zawalić, czyli: a) zarzucić ciężarem, przytłoczyć, b) zabrać miejsce, zalec, c) zasypać, zarównać, zob. Słownik języka polskiego, tzw. warszawski, t. VIII, s. 332, K. Rymut, Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny, Kraków 2001, t. II, s. 728.
|
Nazwisko Zawalski ma kilka potencjalnych podstaw etymologicznych: 1. zawał, staropolskie zawała ‘zawalenie się’, 2. zawalać, czyli ‘zanieczyścić’, 3. zawalić, czyli: a) zarzucić ciężarem, przytłoczyć, b) zabrać miejsce, zalec, c) zasypać, zarównać, 4. nazwę miejscową Zawale, którą nosiło kilka miejscowości z różnych miejsc Polski, http://dir.icm.edu.pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIV/483, zob. Słownik języka polskiego, tzw. warszawski, t. VIII, s. 332, K. Rymut, Nazwiska Polaków.
|
Nazwisko to można wywodzić od przezwiska typu Zawał, Zawałka, to zaś pochodzi od zawał, zawalenie się. Por. też zawałka: 1. zaspa śniegu, 2. gruczoł („zawałki w ciałach naszych, będące są miękkiemi o gąbkowatemi istotami”), 3. karbunkułowe zapalenie gardła u świń. Słownik warszawski (1918 r., t. VIII, s. 333). Słownik Lindego (Lwów 1860, t. VI, s. 933-934) podaje następujące wyjaśnienia: zawał // zawałka // zawałek – 1. wszystko co drogę zawala, zalega, zapiera, zapycha, zatyka, biegowi zawadza swoją bryłowatością, zawada, 2. miejsce zasypane, zawalone, 3. gruczołek, 4.
|
Nazwisko pochodzi prawdopodobnie od czasownika zawierzyć 1. polegać na kim z ufnością, dać mu wiarę, zaufać, uwierzyć, 2. powierzyć coś komuś z ufnością lub rzeczownika zawierzenie: 1. czynność ‘zawierzyć’, 2. ufność położona w kim, zaufanie (zob. tzw. Słownik warszawski, t. VIII, s. 342-343). Nazwisko można wywodzić także od nazwy miejscowej Zawierzeń w byłym powiecie krosieńskim lub Zawierzenie w byłym powiecie mińskim – zob. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIV, s. 495.
|
Nazwisko utworzono przyrostkiem –owski od nazwy miejscowej Zawisty, odnotowanej na terenie byłego powiatu ostrowskiego i pułtuskiego, zob. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIV, s. 496. Por. także zawistać = zazdrościć i zawisać = zawisnąć, czyli: 1. zatrzymawszy się zwisnąć, uwiesić się, zawiesić się, 2. przenośnie zawisać od kogo = być w zawisłości od niego, 3. zależeć, być czym uwarunkowanym, podlegać, opierać się, 4. zawierać, zamykać się w czym, zob. tzw. Słownik warszawski, t. VIII, s. 349-350.
|
Nazwisko pochodzi od czasownika zawisać = zawisnąć, czyli: 1. zatrzymawszy się zwisnąć, uwiesić się, zawiesić się, 2. przenośnie zawisać od kogo = być w zawisłości od niego, 3. zależeć, być czym uwarunkowanym, podlegać, opierać się, 4. zawierać, zamykać się w czym, zob. tzw. Słownik warszawski, t. VIII, s. 349-350. Nazwę osobową Zawisza odnotowano na terenie Polski bardzo wcześnie, bo już w 1214 roku (zob. K. Rymut, Nazwiska Polaków, t. II, s. 729).
|
Nazwisko pochodzi od nazwy miejsca zamieszkania, Zawiślak to ktoś mieszkający za Wisłą. Por. także rzeczownik wisła: 1. wielka woda, 2. wszelki wylew wód na wiosnę, 3. szulnął aż nad Wisłę = powrócił aż nade dniem, zob. tzw. Słownik warszawski, t. VII, s. 629. Por. także nazwę miejscową Zawiśle, odnotowaną na terenie byłego powiatu krośnieńskiego, zob. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIV, s. 496. Nazwę osobową Zawiślak odnotowano na terenie Polski w 1741 roku, zob. K. Rymut, Nazwiska Polaków, t. II, s. 686.
|
Nazwisko można wywodzić od czasownika zawitać, czyli: 1. przybyć, zjawić się, 2. zawijać, zaplatać, zob. tzw. Słownik warszawski języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. VIII, s. 351. Jan Siwik („Encyklopedia nazwisk i przydomków szlacheckich”, Warszawa 2010, s. 777) odnotowuje szlachecką rodzinę o tym nazwisku – „Zawitniewicz herbu Jastrzębiec, 1600 r., Litwa”.
|
Nazwisko można wywodzić od nazwy miejscowej Zawory, odnotowanej na terenie byłych powiatów: szremskiego i kartuskiego, zob. „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, t. XIV, s. 501-502. Por. także zawora/zawor: 1. rygiel, 2. staroświecka drewniana klamka, 3. przenośnie tarcza, przedmurze, obrona, 4. zawarcie, zamknięcie, niewola, 5. zawada, przeszkoda, blokada, 6. zawarcie się, zapchanie się, zator, zob. tzw. Słownik warszawski, t. VIII, s. 354. Nazwę osobową Zaworski odnotowano na terenie Polski w 1454 roku, zob. K. Rymut, Nazwiska Polaków, t. II, s. 730.
|
