Nazwisko można wywodzić od nazwy miejscowej Żalin z byłego powiatu chełmskiego, ihumeńskiego, rówieńskiego, żnińskiego lub Żalina z byłego powiatu wiłkomirskiego, por. też nazwę miejscową Żale, wsie w byłych powiatach.: łęczyckim, ostrowskim, bielskim i in. Słownik Geograficzny.., t. XIV s. 731-732. Por. także żalić, czyli: 1. kogo, co napełniać żalem, rozgoryczać, zasmucać, 2. żałować, 3. boleć, litować się nad nim, 4. użalać się, ubolewać, skarżyć, biadać, utyskiwać, narzekać, zob. tzw. Słownik warszawski, t. VIII, s. 687.
|
Pochodzenie tego nazwiska można łączyć z nazwą miejscową Żamojdy (Żamojdź) w dawnym powiecie słuckim, por. też Żamojdź w dawnym powiecie lidzkim i oszmiańskim (Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV, s. 734). Według Słownika nazwisk współcześnie w Polsce używanych (t. X, s. 569) w 1990 r. w Polsce było 186 nosicieli tego nazwiska, z tego najwięcej (po 10 osób) w dawnym województwie gorzowskim i warszawskim.
|
Nazwisko Żarnowski, odnotowane w 1615 roku, to forma odmiejscowa, której pochodzenie można łączyć z nazwami: Żarnowo i Żarnów, zob. K. Rymut, Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny, Kraków 2001, t. II, s. 757. Jan Siwik („Encyklopedia nazwisk i przydomków szlacheckich”, Warszawa 2010, s. 790) odnotowuje Żarnowskich: 1. vel Baran herbu Brochowicz z Żarnowa w powiecie mazowieckim, 2. herbu Pobóg z Żarnowa w powiecie łomżyńskim, 3. vel Biberstein herbu Rogala z Żarnowa w powiecie ciechanowskim, 4. vel Żarnowoda.
|
Podstawę nazwiska Zdziebłowski/Ździebłowski (to warianty tej samej nazwy) stanowi rzeczownik ździebło/źdzbło, czyli: 1. łodyga roślin trawiastych, 2. drobna cząsteczka, odrobina, kruszyna, 3. kłoda, krąglak, zob. K. Rymut, Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny, Kraków 2001, t. II, s. 753, tzw. Słownik warszawski języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. VIII, s. 677.
|
Nazwisko można wywodzić od nazwy miejscowej Żdżanne „wieś i folwark, powiat krasnostawski, gmina Rudka”, zob. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIV, s. 750. Nazwisko ma ponadto kilka potencjalnych podstaw etymologicznych - można je wywodzić od imion złożonych typu Zdamir, formy zdan < zdać lub formy żdan < żdać ‘oczekiwać’, zob. K. Rymut, Nazwiska Polaków, t. II, s. 733. Por. także zdżąć ‘zżąć, ścisnąć, zgnieść, zmiąć’, zob. tzw. Słownik warszawski, t. VIII, s. 429.
|
|
|
Nazwisko utworzone formantem -ski od nazwy miejscowej Żelaskowo w byłym powiecie gnieźnieńskim. Por. też Żelazkowo w byłym powiecie horeckim, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1880, t. XIV s. 762, Żelazków w byłym powiecie kaliskim, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1880, t. XV 2 s. 724, Żelazki na terenie dawnych Prus Wschodnich, W. Chojnacki, Słownik polskich nazw miejscowości w b.
|
Nazwisko pochodzi od rzeczownika żelazo: 1. metal rodzimy stalowoszary, czarny, 2. rzecz zrobiona z żelaza, narzędzie, naczynie żelazne, 3. pułapka na zwierzęta, 4. rozmaite żelazne narzędzia cyrulickie, 5. żelazne kajdany, pęta, łańcuchy, 6. żelazko do prasowania (zob. tzw. Słownik warszawski, t. VIII, s. 706). Por. także nazwę miejscową Żelazo z byłego powiatu wieluńskiego, zob. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIV, s. 764.
|
Nazwisko utworzone przyrostkiem –ik od żelazo: 1. metal rodzimy stalowoszary, czarny, 2. rzecz zrobiona z żelaza, narzędzie, naczynie żelazne, 3. pułapka na zwierzęta, 4. rozmaite żelazne narzędzia cyrulickie, 5. żelazne kajdany, pęta, łańcuchy, 6. żelazko do prasowania (zob. tzw. Słownik warszawski, t. VIII, s. 706).
|
Nazwisko utworzono przyrostkiem –ski od nazwy miejscowej Żelewo, odnotowanej na terenie byłego powiatu wejherowskiego, niedaleko granicy pomerańskiej – zob. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIV, s. 767. Nazwisko można też wywodzić od nazwy osobowej Żelek to od staropolskich imion dwuczłonowych z pierwszym członem Żeli, np. Żeli-bor, Żeli-mysł (zob. M. Malec, Staropolskie skrócone nazwy osobowe od imion dwuczłonowych, Wrocław – Warszawa – Kraków 1982, s. 62). Formy Żelek, Żelko odnotowuje już Słownik staropolskich nazw osobowych (t. VI s. 360). Por.
|
Nazwisko Żenczakowski ma kilka możliwych podstaw (wszystkie zawierają człon żeń-): 1. żeńca/żeniec ‘żniwiarz’, 2. żąć ‘ścinać zboże’, 3. żenić się ‘zawierać związek małżeński’, ale też m.in. ‘cieszyć się’, ‘kłocić się’, 4. żenąć ‘gnać, pędzić’, zob. K. Rymut, Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny, Kraków 2001, t. II, s. 761, tzw. Słownik warszawski języka polskiego, t. VIII, s. 707. Pierwsza wskazana podstawa wydaje się najbardziej prawdopodobna.
|
Nazwisko pochodzi od żmuda: 1. mitręga, strata czasu, 2. marność, 3. maruda, nudziarz, ciemięga, 4. człowiek słaby, 5. łopatka do oskrobywania beczki, Można je też wywodzić od żmud ‘ciężka praca, mordęga, znój’ lub żmudzić: 1. marudzić, mitrężyć, 2. znudzić, dokuczyć, uprzykrzyć, 3. martwić się, zob. tzw. Słownik warszawski, t. VIII, s. 567-568, 712-713. Por. także nazwę miejscową Żmudź, odnotowaną na terenie byłego powiatu noworadomskiego, chełmskiego, a przede wszystkim określenia kraju połączonego z Litwą, zob. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t.
|
